Z ręki sowieckiego oprawcy

  Z LAMUSA  

Realizując postanowienia tajnego traktatu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku, podpisanego między Niemcami a ZSRR, tereny naszych Kresów niecały miesiąc później zalała zdradziecka Armia Czerwona. Hitler od wybuchu wojny domagał się szybkiego wkroczenia Sowietów na nasze wschodnie ziemie, chcąc jak najszybciej skończyć inwazję na II RP. Stalin zwlekał z decyzją do porannych godzin niedzieli 17 września 1939. To zdradzieckie posunięcie przesądziło o losach II RP i milionów naszych obywateli. Ku pamięci 17 września obchodzimy jako Dzień Sybiraka. Wielu wylądowało właśnie na Syberii, wielu doświadczyło „dobrodziejstw” Kraju Rad, nigdy nie wracając już do domów…

Piłkarze nie byli wyjątkiem. Kilka lat temu, przy okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, w „Sporcie”, na podstawie kwerendy znakomitego opracowania „Mistrzostwa Polski. Ludzie, fakty, 1918-1939” autorstwa Andrzeja Gowarzewskiego (wydawnictwo GiA, Katowice 2017), przygotowaliśmy listę polskich piłkarzy, którzy stracili życie podczas wojny. Były na niej aż 184 nazwiska.

Jeżeli chodzi o sowieckiego oprawcę, to na sumieniu ma życie co najmniej 56 przedwojennych graczy, wśród nich reprezentantów Polski, olimpijczyków, jak choćby legendy Warty Poznań, Mariana Spoidy. Ten wielkopolski powstaniec, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, podporucznik WP, został zamordowany przez Sowietów w Katyniu wiosną 1940. Na koncie miał 14 reprezentacyjnych występów, w tym na igrzyskach w Paryżu w 1924 z Węgrami. Z Wartą był mistrzem Polski w 1929 oraz trzy razy zdobywał wicemistrzostwo Polski.

Na liście piłkarzy zabitych przez Sowietów dominują dwie grupy. Pierwsza to zamordowani w Katyniu, których jest kilkunastu. Jest na niej wspomniany Spoida, są też inni reprezentanci Polski, jak choćby zawodnik Pogoni Lwów Adam Zimmer czy selekcjoner reprezentacji Polski w latach 20. Adam Obrubański. Druga duża grupa, bez mała 20 nazwisk, to zawodnicy m.in. z wielu śląskich klubów, jak Ruchu i AKS-u Chorzów, Dębu Katowice, którzy zginęli w mundurach Wehrmachtu. Nie wszystkim się upiekło i mogli tylko grać, jak choćby wielka gwiazda nie tylko polskiego futbolu Ernest Wilimowski. Wielu siłą zostało wcielonych do niemieckiej armii, a potem poległo, w tym choćby katowiczanin Karol Kossok, król strzelców rozgrywek z 1930 roku, zdobywca trzech goli dla reprezentacji Polski, który zmarł – najprawdopodobniej – w sowieckim obozie jenieckim.

LISTA POLSKICH PIŁKARZY ZABITYCH PRZEZ SOWIETÓW

(imię i nazwisko, klub, data i okoliczności śmierci) 

1. Feliks Asłanowicz (Pogoń Lwów, Legia), lato 1941, zakatowany przez NKWD w Kijowie    

2. Juliusz Ballosek (Śmigły Wilno), brak danych, zginął w Wilnie

3. Telesfor Banaszkiewicz (Warta Poznań), 2 kwietnia 1940, żołnierz Wojska Polskiego, zamordowany w Katyniu

4. Stanisław Bielski (WKS 1 pp. Wilno), maj 1940, zamordowany w Katyniu

5. Józef Bill (Strzelec Wilno), 1939 lub 1940, oficer WP, zginął na Kresach

6. Miron Bohurat (Ukraina Lwów), 1940, zamordowany przez Sowietów, grał w jedenastce ze Lwowa, która w 1938 roku zdobyła Puchar Prezydenta RP

7. Piotr Dreher (Pogoń Lwów), 1944, jako żołnierz Armii Czerwonej

8. Bronisław Fichtel (Pogoń Lwów), jesień 1939 po aresztowaniu przez NKWD we Lwowie, reprezentant Polski

9. Józef Gąsiorek (WKS 1 pp. Wilno), 14 września 1939 w czasie działań wojennych, sierżant WP. Jego brat Ludwik, był kierownikiem Śmigłego Wilno, to oficer Wojska Polskiego zamordowany w Katyniu w maju 1940   

10. Tomasz Gołębiowski (Lublinianka), kwiecień 1940, zamordowany w siedzibie NKWD w Charkowie

11. Stanisław Gozdecki (WKS 1 pp. Wilno), 20 września 1939, w okolicach Grodna w walce z Armią Czerwoną

12. Adolf Gumowski (TKS Toruń), luty 1945, w trakcie ucieczki zastrzelony przez Rosjan

13. Dyonizy Jarosz (WKS Lublin), kwiecień 1940, oficer WP, zamordowany przez sowieckich oprawców

14. Józef Kaiser (Śląsk Świętochłowice), 24 września 1939, w kampanii wrześniowej jako żołnierz WP na Kresach

15. Janusz Kałwak (Union-Touring Łódź), 1939, zginął na Kresach w niewyjaśnionych okolicznościach

16. Tadeusz Kobel (Lechia Lwów), maj 1940, zamordowany w Katyniu

17. Adam Kogut (Cracovia, Polonia Warszawa), maj 1940, zamordowany w Katyniu, reprezentant Polski

18. Karol Kossok (1.FC Katowice, Cracovia, Pogoń Lwów, Polonia Warszawa), 11 marca 1946 w sowieckim obozie jenieckim w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec, reprezentant Polski

19. Tadeusz Kowalski (Czarni Lwów), maj 1940, zamordowany w Katyniu

30. Zygmunt Kruger (Klub Turystów Łódź), marzec 1945, rozstrzelany przez żołnierzy radzieckich

31. Marian Lepiarski (Strzelec i Lauda Wilno), maja 1940, zamordowany w Katyniu

32. Zygmunt Martyniak (Lublinianka), kwiecień 1940, zamordowany w Katyniu

33. Jan Nawara (Wisła Kraków), 29 marca 1942, zginął w miejscowości Gusary w Rosji, jako żołnierz Wehrmachtu

34. Robert Neumann (Union-Touring Łódź), 28 grudnia 1942, zginął pod Stalingradem jako żołnierz Wehrmachtu

35. Maksymilian Niechcioł (Śląsk Świętochłowice), 1942, zginął na froncie wschodnim jako żołnierz Wehrmachtu

36. Grigorij Nikołajew (Strzelec i Lauda Wilno), Rosjanin, który schronił się w Polsce przed bolszewikami, wrzesień 1939, zginął w okolicach Wilna jako ochotnik WP

37. Adam Obrubański (selekcjoner reprezentacji Polski w latach 20.), maj 1940, zamordowany w Katyniu

38. Konrad Ofierzyński (Warta Poznań), kwiecień 1940, zamordowany w Charkowie przez radzieckich oprawców

39. Walter Panchyrz (Ruch Chorzów), 31 grudnia 1942, zginął na Białorusi jak żołnierz Wehrmachtu

40. Konstanty Paszkiewicz (Śmigły Wilno), 12 stycznia 1945, aresztowany w Wilnie, zabity przez NKWD

41. Emil Pohl (1.FC Katowice), 1942, zginął na froncie wschodnim jako żołnierz Wehrmachtu

42. Józef Przecherka (Ruch Chorzów), koniec 1944, w okolicach Nysy jako żołnierz Wehrmachtu

43. Stanisław Ptak (Cracovia), wrzesień 1939, najprawdopodobniej przez siepaczy z NKWD przy próbie przekroczenia granicy, reprezentant Polski

44. Teodor Seidl (Union-Touring Łódź), 13 marca 1944, jako żołnierz niemiecki na froncie wschodnim

45. Karol Sikora (AKS Chorzów), 1942, zaginął na froncie wschodnim jako żołnierz Wehrmachtu

46. Paweł Sokołowski (Iskra Siemianowice), 31 stycznia 1942, w miejscowości Boniewo na terenie ZSRR, oficer rezerwy WP

47. Marian Spoida (Warta Poznań), kwiecień 1940, w Katyniu jako żołnierz WP, reprezentant, olimpijczyk

48. Alojzy Stankusz (Garbarnia Kraków), początek 1944, jako żołnierz Wehrmachtu na froncie wschodnim

49. Leon Stolarz (WKS Lublin), kwiecień 1940, uczestnik kampanii wrześniowej, oficer, zamordowany w Katyniu

50. Michał Szewczyk (Biali i Sparta Lwów), luty 1941, uczestnik kampanii wrześniowej, zginął jako więzień NKWD

51. Olgierd Tarasiewicz (Lauda Wilno), 6 sierpnia 1942, zmarł na tyfus w miejscowości Szachrisabz, gdzie formowano oddziały armii gen. Andersa

52. Longin Triebel (ŁTSG Łódź), 31 lipca 1944, zginął jako żołnierz Wehrmachtu na froncie wschodnim

53. Tadeusz Walczak (Polonia Warszawa), maj 1940, zamordowany w Katyniu

54. Alojzy Welnitz (ŁKS Łódź), kwiecień 1940, uczestnik kampanii wrześniowej, wzięty do niewoli przez Sowietów i zamordowany w Katyniu

55. Gerard Wichary (Dąb Katowice), 15 listopada 1943, zginął jako żołnierz Wehrmachtu na froncie wschodnim

56. Adolf Zimmer (Pogoń Lwów), maj 1940, porucznik Wojska Polskie, zamordowany w Katyniu przez NKWD, reprezentant Polski

Powyższa lista powstała na podstawie książki „Mistrzostwa Polski. Ludzie, fakty, 1918-1939” autorstwa Andrzeja Gowarzewskiego. Wydawnictwo GiA, Katowice 2017.    

Michał Zichlarz